Uçağın Kara Kutusu Ne Renktir? Yanılgının Rengini Tartışmaya Açıyorum
Net konuşacağım: “Kara kutu” kara değildir. Ve bu kadar basit bir gerçeğin hâlâ tartışılıyor oluşu, havacılık güvenliği iletişiminin en zayıf halkasını ele veriyor. Evet, uçakların “kara kutusu” diye bildiğimiz kayıt üniteleri göz alıcı, yüksek görünürlüklü turuncudur. Peki neden hâlâ “kara” diyoruz; bu dil, gerçeği nasıl sisli bir vitrine hapsediyor? Bugün meseleyi cesurca masaya yatırıp yanlış adlandırmanın yarattığı algı sorunlarını, güvenlik kültürüne etkilerini ve geleceğe dair provokatif soruları birlikte tartışalım.
—
Neden “Kara” Değil Turuncu? Görünürlüğün Politikası
Uçuş kayıt cihazları (FDR ve CVR), felaket sonrası enkaz içinde kolayca fark edilsin diye parlak turuncu boyayla, yansıtıcı şeritlerle ve darbelere/ısıya dayanıklı kasalarla üretilir. Renk tercihi estetik değil, hayatta kalma stratejisidir: Kar, deniz, çamur, orman zemininde hızla seçilebilen bir kontrast yaratır. Buna rağmen kamuoyu “kara” kelimesine tutunur çünkü gizem caziptir. İşin tehlikeli yanı da burada: Gizem, hesap verilebilirliği gölgeler.
Şu soruyu sormadan edemiyorum: “Kara” demeye devam ettiğimiz her an, bilgiye erişim talebimizi—bilimin çıplak, ölçülebilir gerçeklerini—bir masal perdesinin arkasına itmiş olmuyor muyuz?
—
Yanlış Adlandırmanın Bedeli: Algı, Şeffaflık ve Medya
“Kara kutu bulundu mu?” manşetleri, çoğu zaman teknik gerçeği değil dramatik bir kurgu beklentisini besler. Renk üzerinden kurulan bu mit, üç açıdan sorunludur:
1. Teknik okuryazarlığı zayıflatır. İnsanlar cihazı kara sandığı için işlevini de sisli bir “sır sandığı” olarak algılar. Oysa bu kutuların var oluş nedeni sır saklamak değil, gerçeği kaydetmektir.
2. Güvenlik kültürünü romantize eder. Dramatik anlatı, soğuk veriye ve disiplinli analize karşı popüler bir başlık üretir; bu da kamu denetimini zayıflatır.
3. Medyanın dilini tembelleştirir. Yanlış ad, yanlış beklenti üretir: “Kara olduğu için ulaşılmaz” gibi pasif bir kadercilik. Oysa mesele erişim teknolojileri, sinyal izleme, batarya ömrü, derinlik ve akustik koşullardır.
Provokatif soru: “Turuncu kutu” deseydik, kamuoyu veriye ve sürece daha yakından sahip çıkar mıydı?
—
Rengin Ötesi: Gerçeği Zorlaştıran Asıl Zayıflıklar
Renk tek başına kurtarıcı değildir; işin zorluğu çoğu zaman fiziksel ve akustik gerçeklikte saklıdır:
Bulunabilirlik sınırlıdır. Su altında sinyal veren vericiler (pinger) derinlik, sıcaklık, deniz tabanı yapısı ve ortam gürültüsünden etkilenir. Gürültü—özellikle okyanus akustik karmaşası—kayıt cihazını “turuncu” değil “susturulmuş” kılabilir.
Kaza dinamikleri kaotiktir. Yüksek hız ve darbe, parçaları geniş alana yayar; turuncu kabuk, görünürlük sağlasa da erişim bazen haftalar sürebilir.
Operasyonel kapasite farkları yerel kurumların imkânlarına bağlıdır. İyi donanımlı filolar, sonar ve ROV’larla milim milim tarama yapabilirken, bazı bölgelerde arama süreçleri bütçe ve ekipman yetersizliğiyle uzar.
Cesur bir önerme: Renk mitini büyütmek yerine, akustik izleme altyapısına, arama protokollerine ve verinin hızla çözümlenmesine yatırım konuşmalıyız.
—
“Turuncu Kutu”nun Sosyolojisi: Kültür, Dil ve Güç
Batı dillerinde “black box” matematik ve sistem teorisinde “içine bakılmadan sonuç veren sistem” anlamına gelir; bu metafor havacılığa da sızmıştır. Ancak metafor, kamu dilinde yanıltıcı gerçeklik üretir.
Batı kamuoyunda “black box” gizem satar; reyting üretir, fakat çoğu zaman mühendisliğin gramerini bozar.
Doğu toplumlarında adlandırma, hikâye arayışıyla birleşir; ritüel ve yas dili öne çıkar.
Küresel güneyde ise kaynak eşitsizliği, arama süresinin uzamasına yol açtığında metafor, sanki kadermiş gibi yorumlanır.
Soru: İsimleri doğru koymadan hesap verebilirlik inşa edilebilir mi?
—
Teknik Gerçek: Kaç Kutu, Ne Kayıt Eder, Neden Turuncu?
Çoğu ticari uçakta iki ayrı ünite vardır:
FDR (Flight Data Recorder): Hız, irtifa, yüzlerce parametre; uçağın “ne yaptığını” anlatır.
CVR (Cockpit Voice Recorder): Kokpit konuşmaları ve ortam sesleri; “insan faktörünü” aydınlatır.
Her ikisi de yüksek görünürlüklü turuncudur; enkazda seçilsin, karanlıkta fenerle tarandığında parlasın, çamur ve metal yığınında gözden kaçmasın diye. Bu kadar açık bir güvenlik tercihini “kara” diye etiketlemek, mühendisliğin niyetini topluma yanlış tercüme etmektir.
—
Eleştirel Parantez: Renk Doğru, Dil Hatalı—Peki Ya Gelecek?
Bugün tartışmamız gerekenler:
Gerçek zamanlı veri aktarımı yaygınlaşmalı mı? Uçağın kritik verileri buluta kopyalansa, “kutuyu bulamadık” dramı biter; ama gizlilik ve siber güvenlik ne olacak?
Şeffaflık protokolleri nasıl standardize edilir? Veriye kimin, ne zaman, hangi koşulla erişeceği; ailelerin, araştırmacıların ve kamuoyunun hakları nasıl dengelenir?
Adlandırmayı değiştirmeye var mıyız? “Uçuş kayıt ünitesi” gibi teknik ve dürüst bir ifade, toplumsal algıyı olgunlaştırabilir.
Provokatif sorular: “Kara” demek, kimlerin işine yarıyor? Gizem mi satar, yoksa doğruluk mu güven verir?
—
Son Söz: Doğru Renk, Doğru Dil, Doğru Kültür
Cevap net: Uçağın kara kutusu turuncudur. Bu kadar. Ama mevzu bununla bitmiyor. Yanlış ad, yanlış kültür üretir; yanlış kültür, yanlış önceliklere para akıtır. Rengin turuncu oluşunu ısrarla vurgulamak, aslında hesap verilebilirliği savunmaktır: Arama teknolojilerine yatırım, açık raporlama, medya dilinin teknik doğruluğu ve kamusal denetim.
Hadi tartışalım: “Kara kutu” demeyi bırakalım mı? Şeffaflığa giden ilk adım, doğru kelimeyi seçmek olabilir. Yorumlarda “turuncu kutu” devrimini başlatmaya var mısınız?